Akçaağaç ve porsuk ağacı üretimi

Akçaağaç (Acer) Akçaağaçgiller (Aceraceae) familyasının Acer cinsinden ağaçlara verilen isimdir. Asya, Avrupa, Kuzey Afrika ve Kuzey Amerika'da dağılım gösterir. Dağılış gösterdiği bölgelerde 150 kadar türü tespit edilen akçaağaçların yaklaşık 11 türü ülkemizde bulunur. Bu türler; Ova akçaağacı (Acer campestre), Kapadokya akaçaağacı (Acer cappadocicum), Çınar yapraklı Akçaağaç (Acer platanoides), Dağ akçaağacı (Acer pseudoplatanus), Kafkas akçaağacı (Acer trautvetteri), Tatarakçaağaç (Acer tataricum), İtalyan akçaağacı (Acer opalus), Doğu akçaağacı (Acer orientale), Dişbudak yapraklı akçaağaç (Acer negundo), İran akçaağacı (Acer hyrcanum) ve Üçdilimli Akçaağaç (Acer monspessulanum)'tır¹.

Porsuk (Taxus) porsukgiller (Taxaceae) familyasından Taxus cinsinden ibreli (iğneli) ağaçlara verilen isimdir. Avrupa, Akdeniz ve Kafkasya’da dağılım gösteren porsuk ağacı ülkemizde kuzeyden güneye bir çok bölgede görülür.

Kırmızı, oldukça tatlı meyvesi ve çok zehirli ibreli yapraklarıyla tanınır. Gelişimi çok yavaş olan ağacın dünyada 2000-3000 yıllık olanlarını görmek olasıdır.17 kadar türü tespit edilen porsuk ağacının², adi porsuk (Taxus baccata) isimli üyesi ülkemizde ender de olsa yayılış gösterir. Buna sebep, yapraklarının son derece zehirli olması ve hayvan yetiştiricileri tarafından ormanlık alanlardan temizlenmesidir.

Resim1.Acer negundo4

Resim2.Taxus baccata5

Dünya ormanlarının % 2 sini oluşturan akçaağaçların, yurdumuzdaki orman alanlarımızın ne kadarını kapladığı bilgisine ulaşılamamıştır. Orman Genel Müdürlüğü verilerine göre akaçaağaç ve porsuk ağaçları koruma kapsamı altındaki türler olarak değerlendirilmiştir³.

ÜRETİM YÖNTEMLERİ⁶
Akçaağaç ve porsuk ağacında üretim, eşeyli (tohumla) ve eşeysiz (çelikle) olmak üzere ikiye ayrılır.

1.EŞEYLİ (TOHUMLA) ÜRETİM
Gelişimini tamamlamış bitkiler nesillerini devam ettirebilmek için tohum verirler. İyi bitki elde edebilmek için iyi tohum kullanmak gerekir. Kullanılacak olan tohumlar sadece yılın belli zamanlarında ve usulüne uygun olarak bitkiden yada döküldüğü yerden toplanır. Toplanıp kuru bir yerde saklanan tohumlar dikilmeden önce mutlaka nemlendirilmelidir.

Akçaağaçlarda Tohumla Üretim: Akçaağaç türlerinde tohumlar kanat şeklinde olup yaz aylarında yeşildirler. Ağaç üzerinde salkımlar halinde bulunurlar. Sonbaharda sararan tohumlar rüzgarların da etkisiyle koparak yere düşerler. Akçaağaç tohumları toplanırken dolgun ve kuru olanları seçilmeli, rengini kaybetmiş, hacimsiz olan tohumlar alınmamalıdır. Toplanan tohumlar kanatlarından temizlendikten sonra hemen yastıklara dikilir yada ilkbaharda dikilmek üzere serin ve kuru bir yerde saklanır. Hemen dikilen tohumlar dışarı dikilmeli, don olan günlerde üzerleri iğne yapraklı ağaç dalları ile örtülmelidir. İlkbaharda çimlenen tohumlar tüplere şaşırtılmalıdır.

Dinlenmeye alınan tohumlara ise dikilmeden önce mutlaka soğuk katlama yapılmalıdır. Soğuk katlama 0°C – 10°C sıcaklık aralığında yapılmalı, tohumlar bir sıra ince kum ve bir sıra tohum olacak şekilde geniş bir kaba kat kat serilmeli ve en az 6 hafta, en fazla 24 hafta soğuk katlamadan sonra ilkbaharda toprağa dikilmelidir. Soğuk katlamanın amacı kışın soğuk ve donlarla bir nevi uykuya dalan tohuma, doğa taklidi yapmaktır.

Porsuk Ağacında Tohumla Üretim: Porsuk ağacının tohumları akçaağaca göre daha sert ve dayanıklıdır. Doğada porsuk meyveleri kuşlar tarafından yenmekte ve sindirim kanalında doğal yollarla aşınmaya maruz kalmaktadır. Kuşların kaslı mideleri içindeki kumlarla birlikte tohumları aşındırmakta ve son olarak midelerindeki asit ile aşındırma sona ermektedir.Bu tür sert kabuklu tohumlarda uygulanan işlemler yine doğayı taklit eder şekildedir. Sert tohumların dikimden evvelki işlemlerinden bazıları;

1.Mekanik aşındırma: Beton karıştırıcı içine büyüklüğü tohuma göre ayarlanan kumla beraber konulan tohumlar karıştırıldığında kum sayesinde aşınmaya maruz bırakılırlar.

2.Suyla ıslatma:Suya bastırılan tohumların etli kısımlarının yumuşayıp tohumu bırakması ve çimlenmeyi engelleyici maddelerin tohumdan uzaklaşmasını sağlamak üzere yapılan bir işlemdir.

3.Asitle muamele:Derişik sülfürik asitle türlere göre 10 dakika ile 6 saat arasında muamele yapılarak çimlenmeye yardımcı olunabilir. Sonrasında asitin suyla yıkanarak tohumdan uzaklaştırılması gerekir.

Toplanan tohumlar tavuk yada horoz gibi kanatlılara yutturularak mekanik işlemin doğaya yakın bir şekilde seyretmesi sağlanabilir. Makul miktarlarda yutturulan tohumlar kapalı bir yerde tutulan tavuk yada horoz tarafından 1-2 gün içerisinde dikilmeye hazır bir şekilde size geri iade edilecektir.
Soğukta katlama tavsiye edilmektedir. Toplanan tohumlar bir yıl soğukta katlanmalıdır. Soğukta katlama yapılan tohumlar ertesi yıl dikilir yada dört yıl katlamaya devam edilir.

EŞEYSİZ (ÇELİKLE) ÜRETİM
Sürgün, dal, gövde ve yapraklar, ana gövdeden ayrılarak uygun çevre koşullarında köklendirilip ana bitkiye benzer bitkiler elde edilebilmektedir. Bu işleme çelikle üretim, üretimde kullanılan parçaya da çelik denmektedir.

Akçaağaçlarda Çelikle Üretim:Akçaağaçlarda sürgünlerden eylül ayında alınan bir yıllık olgunlaşmış odunsu çelikler 12-25 cm uzunluğunda kesilip boyları ayarlanır. İlkbahara kadar kuma ters olarak dikilmiş şekilde nemi ayarlanarak bekletilirler. İlkbaharda 2 kısım torf ve bir kısım kum karışımına dikilirler. Köklenmeleri beklenir. Köklenme çeliğin çekilmeye karşı verdiği mukavemetle anlaşılır. Sonrasında köklenen çelikler sökülerek saksılara yada gelişimini devam ettirecekleri kaplara dikilirler. Alıştırma için bir süre içerde bekletilen çelikler daha sonra dış ortama alınır ve geliştikçe kapları değiştirilir. Tamamen dikilmeye hazır hale gelince usulüne uygun olarak esas dikilecek yerlerine dikilirler. Daldırma yöntemi de sıklıkla kullanılmaktadır. Gövdesi budanan akçaağaçlardan süren sürgünlerden 10-15 cm olanlar bükülerek ana gövdenin yanında toprağa gömülürler. Sürgün uzadıkça gömülme işlemine devam edilir. Sonbaharda gömülen kısımlar topraktan çıkarıldığında köklendiği görülür. Köklenen kısımlar kesilip ayrılarak dikilmek istenen yere yada tüplere dikimi sağlanır.

Porsuk Ağaçlarında Çelikle Üretim:Odunsu çeliklerle yapılmaktadır. Tercihen uç sürgünlerinden alınan çelikler ilkbaharda dikilirler. Uç sürgünleriyle üretilen bitki boyuna uzama eğiliminde olup yan sürgünlerden alınan çeliklerden üretilen bitki yayılma eğilimindedir.Köklenme oranı düşük olması sebebiyle çeliklerin IBA (Indolbütirik asit), IAA (Indolasetik A.) ve NAA (Naftalenasetikasit) gibi kimyasallarla muamele edilmesi tavsiye olunur.

KAYNAKLAR:
(1, 3) Orman Genel Müdürlüğü Envanteri
(2) Hils, Matthew H. 1993. Taxaceae. Flora of North America Editorial Committee (eds.): Flora of
North America North of Mexico, Vol. 2. Oxford University Press.
(4) http://www.mathcs.richmond.edu/~tkostadi/trees/htmls/acer_negundo.htm
(5) Josef HLASEK http://www.hlasek.com
(6) İnternetten derleme

• Bazı ağaç odunlarının fiziksel özellikleri - 14.03.2009
• Türk Yaylarında boynuz kullanımı ve Anadolu Mandası - 12.01.2009
• Akçaağaç ve porsuk ağacı üretimi - 01.12.2008